Theo ước tính từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện đang có 170 - 180 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp mỗi năm. Nếu để không sẽ là nguồn gây ô nhiễm, ngược lại nếu thu hồi xử lý không chỉ mang về ngoại tệ mà còn có thể mang lại khả năng bù trừ carbon thay vì mua tín chỉ, bởi chính sản phẩm tạo ra từ phụ phẩm lại có thể làm giảm carbon nhiều nhất.
Ảnh minh họa
Sau một thời gian dài được xem là một phụ phẩm không có giá trị cao trong ngành sản xuất gạo, tuy nhiên, giữa tháng 4/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam và Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã chính thức ký Nghị định thư về yêu cầu an toàn và kiểm dịch động, thực vật đối với cám gạo và cám gạo chiết ly xuất khẩu sang Trung Quốc đã mở ra cơ hội mới cho sản phẩm này.
Việc xuất khẩu cám gạo và cám gạo chiết ly không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn là động lực để ngành nông nghiệp Việt Nam nâng cao chất lượng sản xuất, thúc đẩy đầu tư vào công nghệ chế biến, bảo vệ môi trường và tối ưu hóa giá trị phụ phẩm lúa gạo.
Không chỉ cám gạo, trong lĩnh vực thủy sản, tiềm năng từ phế phụ phẩm là rất lớn. Trong chuỗi sản xuất thủy sản toàn cầu, có tới 60 - 70% khối lượng sinh học bị loại bỏ dưới dạng phụ phẩm như đầu, xương, da, nội tạng…
Ví dụ, phụ phẩm cá tra gồm đầu, xương, da, vây, thịt đỏ, diềm bụng và bao tử hiện được tận dụng để sản xuất bột cá phục vụ sản xuất thức ăn chăn nuôi xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc; mỡ cá được chế biến thành thực phẩm hoặc nguyên liệu mỹ phẩm.
Kim ngạch xuất khẩu những sản phẩm này có thể đạt con số hàng tỷ USD, nhưng con số này chúng ta chưa tính vào kim ngạch xuất khẩu chung của ngành hàng cá tra. Nếu cộng chung lại có thể thu về từ 3-4 tỷ USD từ hoạt động xuất khẩu mặt hàng này.
Hay như đầu và vỏ tôm chứa chitosan là nguồn nguyên liệu cho ngành dược phẩm. Một 1 kg tôm giá chỉ 20 USD nhưng 1 kg chitosan có thể có giá lên tới 500 USD. Ước tính cho thấy phụ phẩm từ tôm có thể tạo ra giá trị gấp 20-30 lần nếu ứng dụng vào ngành dược phẩm, hay từ 15-20 lần nếu ứng dụng vào thực phẩm chức năng.
Theo các chuyên gia, hiện nay, ngành chế biến phụ phẩm thủy sản Việt Nam mới đạt khoảng 275 triệu USD/năm, nếu khai thác tốt thì nguồn nguyên liệu này có thể cho 4-5 tỷ USD/năm. Khả năng tạo ra giá trị gia tăng từ phụ phẩm thủy sản tại Na Uy giúp sản phẩm tăng gấp 28 lần so với đầu vào. Con số này ở Việt Nam mới dừng lại ở mức gấp 2 - 3 lần.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, tiềm năng thị trường đối với các sản phẩm phụ phẩm nông nghiệp là rất lớn. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả, đòi hỏi các doanh nghiệp cần có đủ nguồn lực đầu tư công nghệ, nâng cao hiệu quả kinh tế trong chế biến các sản phẩm giá trị gia tăng.
Nông, thủy sản Việt đang bước vào một cuộc chơi minh bạch. Cùng với việc mở cửa thị trường, đẩy mạnh chế biến sâu phụ phẩm nông nghiệp sẽ đem lại nguồn thu hàng tỷ USD cho các ngành hàng nông, thủy sản.
Ông Trần Đình Luân - Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, nhấn mạnh cần đẩy mạnh mô hình hợp tác công - tư, kết nối doanh nghiệp với viện nghiên cứu và trường đại học nhằm ứng dụng công nghệ mới trong chế biến phụ phẩm.
Một hướng đi quan trọng khác là xây dựng chuỗi cung ứng bền vững từ thu gom, bảo quản đến vận chuyển phụ phẩm hiệu quả từ nhà máy chế biến đến các cơ sở sản xuất sản phẩm giá trị gia tăng.
Phụ phẩm nông nghiệp không còn là phần dư thừa bị bỏ quên. Với chiến lược bài bản từ hạ tầng, công nghệ đến chính sách hỗ trợ, Việt Nam hoàn toàn có thể biến phần bị loại bỏ thành động lực tăng trưởng mới. Đã đến lúc nhìn nhận lại: trong chuỗi giá trị, không có gì là vô nghĩa nếu biết khai thác đúng lúc, đúng cách.
